آسیب‏شناسی تأثیر قومیت‏گرایی بر امنیت ملی‏

  امروزه انگیزه تحرک قومیتها جدی است. دشمن مشغول تحریکات است. دشمن را نباید دست کم گرفت.مراقب باشید. این از جمله چیزهای بسیار مهم است. احساس می‏شود دستهایی در جریان هستند برای اینکه زمام‏این کار را از دست دولت خارج کنند. (مقام معظم رهبری)

هدف اصلی این نوشتار، بررسی عوامل بالقوه چالشهای قوم‏گرایی بر امنیت ملی است. منظور از قوم‏گرایی‏در اینجا سیاسی شدنِ علائق زبانی، مذهبی و سایر مظاهر کهن و تبدیل شدن آن به عناصر اصلی بسیج سیاسی‏در فرآیند سیاسی جامعه است. امنیت ملی نیز در این نوشتار به شاخص‏هایی نظیر بی‏ثباتی سیاسی، اجتماعی‏و خلل آوردن بر وحدت ملی مربوط می‏شود و به مفهوم سیاسی صرف نیست بلکه ابعاد اجتماعی آن را نیزدربرمی‏گیرد.

نا امنی‏های اجتماعی و سیاسی داخلی می‏تواند از عرضه‏های خارجی نیز نشات گرفته، با تهدیدات بیرونی‏نسبت به امنیت ملی کشور نیز ارتباط پیدا کند.

لذا امنیت ملی تنها به امنیت حاکمان یا گروههای اکثریت قومی در جامعه مربوط نمی‏شود، بلکه تمام عناصرگوناگون، چون زبان، مذهب، نژاد و منافع ملی را دربرمی‏گیرد. بدین ترتیب امنیت ملی به سود همه قشرها وشهروندان موجود در درون مرزهای جامعه ملی بوده، هرگونه چالش یا تهدید نسبت به آن، تاثیر منفی خود را برهمه قشرها و گروههای اجتماعی به جای خواهد گذارد.

مقدمه‏

بررسی چالش‏های امنیتی و ارائه راهبردهای مناسب برای مقابله با آن، به همان اندازه که‏ضرورتش قطعی و انجام آن لازم است، کاری دشوار و دست‏یابی به آن مشکل می‏باشد.جمهوری اسلامی ایران به دلایل موقعیت ژئوپلیتکی و ماهیت نظام سیاسی در طول حیات خودهمواره با تهدیدات خارجی وداخلی مواجهه بوده است. حضرت امام(ره) می‏فرمایند(حفظ حکومت اسلامی از اوجب واجبات است) در شرایط کنونی حفظ استقلال، تمامیت‏ارضی ونظام سیاسی حاکم باحفظ حکومت اسلامی هم عرض شده است.

بنابراین بررسی تهدیدات امنیت ملی و ارائه راهکار مناسب برای مقابله با چنین تهدیداتی‏علاوه بریک وظیفه ملی، یک وظیفه انسانی بلکه به عنوان تکلیف الهی است. آنجا که ایران‏کشوری بااقوام مختلف است، پس ازلشکرکشی آمریکا به منطقه، قومیتهای ایران برای بحران‏آفرینی داخلی درکانون توجه نیروهای بیگانه قرار گرفته‏اند. در این برهه اززمان سوالات اساسی‏که می‏تواندراهگشا باشد این است که چرا مدیریت مسائل اقوام مهم است ؟ و چرا باید موضوع‏قومیت در کشوربا حساسیت موردتوجه قرارگیرد ؟ و فلسفه طرح چنین موضوعاتی درقالب‏فراخوانها چیست؟

دراین مقاله سعی شده ازبعد نظری وعملی (کاربردی) قومیت درجمهوری اسلامی‏ایران در راستای سوالات مطرح شده مورد بررسی قرارگیرد.

1. مفاهیم‏

1 - 1. مفهوم قومیت‏

از مفهوم قومیت و امنیت ملی، همانند سایر واژه‏های علوم، انسانی تعریف جامعی که همه برآن اتفاق نظر داشته باشند، ارائه نشده است. در اینجا دو تعریف از مشهورترین آنها را می‏آوریم:

به نظر (مک لین) قومیت، (چگونگی تعلق به یک گروه قومی است. قومیت شامل‏آگاهی نسبت به ریشه‏های تاریخی و سنتهای مشترک است) و یا برخورداری گروه از ریشه‏جغرافیایی، زبانی، مذاهب و الگوهای سکونت مشترک، برخورداری از ملاحظات سیاسی مشابه‏به ویژه در رابطه با سرزمین و نهادهای سیاسی و برخورداری از نوعی احساس تمایز و متفاوت‏بودن از دیگران می‏باشد.[1]

1 - 2. امنیت ملی‏

امنیت ملی شامل تعقیب روانی و مادی ایمنی است و اصولا جزء مسئولیتهای حکومتهای‏ملی است تا از تهدیدات مستقیم ناشی ازخارج نسبت به بقای رژیمها، نظام شهروندی و شیوه‏زندگی شهروندان خود ممانعت به عمل آورند.[2] امنیت ملی در بعد عینی به فقدان تهدیدهانسبت به ارزش‏ها و در بعد ذهنی به فقدان ترس از اینکه چنین ارزشها مورد تهدید واقع شوندمی‏پردازد و آنها را می‏سنجد.[3]

2. تأثیر متغیر قومیت بر امنیت ملی‏

با عنایت به رویکرد نرم‏افزاری به امنیت ملی، مسئله یکپارچگی زیرساخت اجتماعی نظام‏مدیریت امنیتی را تشکیل می‏دهد. ضعف یا ناکامی کشورها در یکپارچه‏سازی و نه یکسان سازی‏گروههای اجتماعی گوناگون و تبدیل آنها به نیروی سیاسی اجتماعی متحد، تهدیدات جدید امنیتی رابه همراه آورده است و زیرساختهای کلان سیاسی را چند پاره ساخته و به تضعیف توان‏سیاست‏سازی و قابلیت پاسخگویی نظام سیاسی می‏انجامد. مسئله چندپارچگی و تشتت بنیادهای‏اجتماعی و مشکلات موجود فراروی فرآیند ملت سازی در جهان سوم، متغیر یکپارچگی وتکوین جنبش‏های قومی را از اهمیت اساسی برخوردار کرده است.[4]

متغیر انسجام اجتماعی، سیاسی از جمله در گروههای قومی از نظر امنیت ملی حائز اهمیت‏است. و اگر درجه هویت‏سازی ملی منسجم و حضور یا فقدان هویت‏های رقیب خرده ملی را ازشاخصهای قوت و ضعف یک کشور محسوب کنیم، کشورها را می‏توان به دو دسته قوی وضعیف تقسیم کرد. کشورهای قوی از انسجام اجتماعی، سیاسی قابل توجهی برخوردار هستند واز فرآیند ملت‏سازی با موفقیت عبور کرده‏اند. اما کشورهای ضعیف در فرآیند ملت‏سازی باناکامی مواجهند.

در کشورهای مختلف، چندپارگی و تشتت و تبدیل یک دولت - ملت به گروههای قومی‏متعدد، ابعاد جدیدی رابه مسئله امنیت ملی در جهان سوم می‏افزاید. شاید ناکام‏ترین موارد قابل‏لمس در کشورهای در حال توسعه، ایجاد یک حس مشترک عمومی درباره ارزشها و علائق ملی‏باشد. و طبیعتا ارزشهای گروههای غالب به صورت فعالیتهای سیاسی آشکار بروز می‏کند، مثل‏جنبشهای تجزیه طلب، که این موارد هسته اصلی نا امنی داخلی را تشکیل می‏دهد. (ایوبی، 23:1377)

هر چه یک دولت - ملت منسجم‏تر و یکپارچه‏تر باشد، وضعیت امنیتی آن ثبات بیشتری‏دارد و در مقابل، دولت، ملت نامنسجم، زمینه بالقوه مناسبی برای رفتارها و رخدادهای‏ضدامنیتی محسوب می‏شود. لذا در جوامع ضعیف و پاره و پاره، احتمال واگرایی و مرکز گریزی‏گروههای فروملی قابل ملاحظه است، قومیت در ارزیابی امنیت ملی متغیری مهم محسوب‏می‏شود.

برخی از عوامل چون درجه پایین انسجام و یکپارچگی اجتماعی (ضعف دولت) ،ساختار غیر مشارکتی و توزیع قدرت سیاسی، رفتارهای سیاسی تجزیه‏طلبانه، کاهش امنیت‏داخلی افزایش حمایتگری خارجی، رابطه مرکز و پیرامون ناهمسانی در علائق و ارزشهای‏مشترک در تشدید تمایلات قومی، قومیت به مثابه متغیر امنیت ملی موثرند.

3. ضرورت رویکرد به قومیت‏

مفهوم قومیت در دهه 1960 میلادی به دنبال شکل گیری دولتهای ملی در کشورهای‏مستعمره سابق، در نتیجه کاهش قدرت نظامی اروپای غربی پس از جنگ دوم جهانی ظاهر شد،امّا نخستین بار و در سال 1952 توسط الفرز سوری، جمعیت شناس فرانسوی مفهوم قومیت وقوم‏گرا در مقابل مفهوم ملیت قرار گرفت. این پدیده اجتماعی سیاسی به گونه‏های مختلف‏تعریف شده است و از مشخصه‏هایی همچون نام مشترک، سرزمین و زبان مشترک، فضاهای‏مشترک زیستی، رسوم و آداب و ارزشهای مشترک، احساس مشترک و... سخن به میان آمده‏است. و تاکنون چندین کتاب و مقاله درباره درگیر شدن گروههای مختلف زبانی، مذهبی نژادی‏و...در فعالیتهای سیاسی نظامی با دولتهای مرکزی منتشر شده و به چاپ رسیده است. و این مسئله‏بعداز پایان جنگ سرد در کشورهایی همچون روسیه، یوگسلاوی سابق، افغانستان، عراق و تاحدودی ترکیه و کشورمان ایران به وقوع پیوسته است. مسله قومیت و استفاده ابزاری از آن‏توسط گروههای ناسازگار و قدرتهای سلطه‏جو و چالش‏های برخاسته از آن به عنوان یک جریان‏ضدامنیتی قابل توجه است. (مختارزاده، 1383، ص 24)

لذا جمهوری اسلامی ایران از بدو تاسیس تا کنون موارد متعددی از ناامنی‏های قومی را درمناطق مختلف کشور تجربه کرده است. هر چند این حرکت‏ها در برخی مناطق همچون‏کردستان، سیستان وبلوچستان، تبریز، خوزستان، ترکمن صحرا و... با ]تدبیر،[ اقتدار و فداکاری‏مهار شده است، اما واقعیت نیروها و پتانسیل قومی تهدیدآمیز در کشورمان چیزی نیست که موردغفلت قرار گیرد، زیرا قومیّت از دیرباز در بعد امنیتی حایز اهمیت بوده و باید با حساسیت ویژه موردکنکاش قرار گیرد و از آسیب شناسی این پدیده نباید به آسانی گذشت.

4. قومیت و تأثیر آن بر امنیت ملی در جهان‏

قومیت درجهان امروز ابعاد وسیع و روزافزونی پیدا نموده است. از شگفتگی‏های دهه‏اخیراین است که ازیک طرف شاهد به اصطلاح جدی شدن فرآیند جهانی شدن، بازارهای‏اقتصادی، شیوه‏های حقوقی و سیاسی هستیم و از سوی دیگر، ظهور انواع اختلاف‏های قومی وتاکید بر بنیادی‏ترین هویت ملی گروهی، وفاداری‏های قومی دربسیاری ازمناطق و کشورهای‏جهان را می‏بینیم.

روزگاری در اتحاد جماهیر شوروی سابق 104 گروه قومی در قالب یک کشور واحدهمزیستی می‏کردند. امروزه 15 کشور مستقل قومی بر فراز جسد قدرت مذکور پرچم‏های خود رابرافراشته‏اند. اروپا که اکنون قدرت خود را به طور نمادین با واحد پول مشترک به نمایش‏می‏گذارد متشکل از 75 منطقه فرهنگی و قومی جداگانه است و به طور بالقوه به 75 کشور تقسیم‏شده است. (مختاری، 1383، ص 18)

هنگامی که درمی‏یابیم ناهمگونی قومی، واقعیتی درمیان ملل جامعه جهانی عصر حاضراست. دیگر نباید موضوع قومیت در کشور یا ملیتی شگفت‏آور باشد. این مساله در بسیاری ازملتهای تازه استقلال یافته با محورهایی چون زد و خوردهای تجزیه‏طلبانه و... در آسیا، آفریقا،اروپا و آمریکا و سرزمینهای که سابقاً تحت استعمار بوده‏اند وجود دارد. بدون تردید این‏موضوع، نیازمند بررسی و شناخت همه‏جانبه می‏باشد.

5 . تنوع قومی و مذهبی در ایران (تیوپولوژی اقوام)

جمهوری اسلامی ایران در زمره ممالک دارای تنوع قومی محسوب می‏شود و سرزمین پرآوازه ایران نه تنها در تاریخ گذشته خود بلکه هم اکنون نیز دارای ساختار چند قومی و ترکیبی ازگروههای متنوع قومی است.

لذا ایران با گروههای قومی در مناطق مختلف جغرافیایی و فرهنگی که دارای سنت‏های‏فرهنگی، احساسات هویتی خاص (بر پایه مشترکات زبانی، نژادی، ادبیات، محل سکونت‏و...) آنها را به مثابه یک گروه فرعی از جامعه بزرگتر مشخص می‏کنند. وبه نحوی است که‏اعضای هر گروه خود را از لحاظ ویژگی‏های خاص فرهنگی از سایر اعضاء جامعه متمایز تلقی‏می‏کنند. و وجود گروهها و مناطق که بر اساس تمایز نژادی و زبانی خاص شکل گرفته قابل‏بازشناسی هستند و این نکته امری انکار ناپذیر است و اقوام در کشور تا حدودی از انسجام وهمگونی اجتماعی برخوردارند.

بنابر نظر محققان تا اواسط قرن بیستم، بخش‏هایی از جمعیت، ساختار قومی داشت. زیرا درمناطق مهمی از سرزمین ایران گروههای قومی شناخته شده چون لر، ترک، کرد، بلوچ، طالشی،عرب، ترکمن ساکن هستند. کمتر از نیمی از ترکیب قومی کشور را اقوام غیر فارس تشکیل‏می‏دهند که عمدتاً در نوار مرزی و قلمرو جغرافیایی، منطبق با نام اقوام مربوطه، استقرار وآرایش یافته‏اند. آذری‏ها با جمعیتی بالغ بر 27 درصد کشور در شمال غربی و غرب، کردها باحدود 10 درصد جمعیت کشور در غرب، بلوچ‏ها با 2/2 درصد جمعیت کشور در جنوب،ترکمن‏ها با 2 درصد جمعیت کشور در شمال شرقی و طالشی با یک درصد (500 هزار نفرجمعیت) زندگی می‏کردند که ازنظرجغرافیای سیاسی وجمعیتی معنا وتعریف خاصی رابرای‏ملت وکشورایران پدیدآورده است.[5]

براساس یک آمارقابل استناد در مورد جمعیت ایران، 60 درصد فارس زبان، 22 درصدترک، 6 درصد کرد، 6 درصد لر، 2/5 درصد بلوچ و تقریبا 2 درصد عرب درسرزمین ایران‏سکونت دارند. (مختاری، 1383، ص 15)

شکل‏شناسی اقوام در ایران از بعد نظری، با تفاسیر و تعاریف علوم اجتماعی از مفهوم قومیت‏انطباق کامل ندارد، اما آنچه واقعیت دارد ایران دارای مناطق مختلف فرهنگی است که احساسات‏هویتی خاص (مشترکات نژادی، زبانی، ادبیات، سکونت و..) آنهارابه عنوان یک گروه‏فرعی ازیک جامعه بزرگتر مشخص می‏کند. سرزمین ایران در مقوله زبانی و قومی درجهان با24/ همانندی دررتبه شانزدهم ازهمانندی است، درحالی که کره شمالی و جنوبی با100/همانندی دررتبه شانزدهم وتانزانیا با 7/ همانندی دررتبه نخست کشورها قرار دارد.(حسین‏زاده، 1380، ص 46)

علاوه بر زبان و فرهنگهای مشترک، دین هم مایه گونه گونی قومی وعامل همبستگی بوده‏است.

وجود اقلیت مذهبی غیرمسلمان چون ارامنه، آشوری‏ها، یهودی‏ها، زرتشتی‏ها و انشعاب دربین مسلمانان و تقسیم آنها به شیعه (دوازده‏امامی، غُلات اسماعیلی) و سنّی (حنبلی،شافعی، حنفی) باعث تنوع قومی گردیده است.

ایران از جمله کشورهای متکثر و برخورداری از تنوع دینی، مذهبی، قومی، زبانی و فرهنگی‏است و در مقایسه با کشور یا واحد جغرافیای سیاسی فعلی در جهان به طور نسبی از بیشترین گوناگونی‏برخوردار است. سه دین اصلی توحیدی (کلیمی، نصاری و اسلام) در ایران پیروانی دارندمذهب شیعه 91 درصد و سنی 8 درصد جمعیت ایران را تشکیل می‏دهند. پیروان دو دین اصلی‏کلیمی و نصاری با گستره‏ای از شاخه‏ها و فرقه‏های مختلف، شامل پیروان کلیساهای متعدد باجمعیت حدود یک تا دو درصد جمعیت، غیر مسلمانان بوده که در کنار اینها می‏توان به‏زرتشتیان، صائبی‏ها، سیک‏ها رانیز اشاره کرد. که در صورت عدم مدیریت صحیح و تلفیق این‏شاخصه‏ها با متغیر قومیت زمینه بحران‏آفرینی رافراهم خواهند نمود.

6 . زمینه‏های شکل‏گیری تنوع قومی در کشور

با پذیرش اصل تنوع قومی در کشور اکنون شایسته است به بررسی نحوه استقرار نظام متنوع‏قومی پرداخته شود.

1. با اهمیت‏ترین موضوعی که در گسترش این تنوع قومی و نژادی و این نوع از معیشت‏تأثیر بسزا دارد، مساله جغرافیا و عوامل طبیعی است. (کشاورزی دامپروری و...) علاوه برآن می‏توان به علل زیر نیز اشاره کرد:

گسترش حیات متحرک و کوچ‏نشینی،

عامل بیکاری و اشتغال در بخش خدماتی و اداری،

- کوچ اجباری (تبعید) به نقاط دیگر کشور، به دلیل پیشگیری از اتحاد و انسجام و مقابله‏با دولت، مثلاً در زمان صفویه.

استفاده حکومتها از سوارکاری و جنگجو بودن اقوام در جنگ‏های خود.

موقعیت عالی برخی مناطقی از کشور.

جذابیت شهری و رشد یکطرفه امکانات رفاهی و تفریحی و... .

مهاجرت افراد به علت شرایط نامساعد زندگی.

7. ویژگی اقوام مستقر در کشور

ویژگی و سایر خصوصیات منحصر به فرد اقوام ایرانی باعث شده که موضوع قومیت در این‏سرزمین از پیچیدگی و ابهامات و نیز بار امنیتی در خور توجه و قابل تامل برخوردار شود.گروههای قومی در ایران بویژه با توجه به سوابق شورشگری و بحران‏زدایی خود همواره به‏عنوان یکی از متغییرهای موثر در امنیت داخلی و نیز به عنوان یک عامل تهدیدزا ومشکل‏آفرین در دهه‏های اخیر تاریخ کشورمان مورد ملاحظه قرار گرفته‏اند. و تا امروزتقاضاهای خودمختاری و تمرکززدایی میان اقوام فزونی پیدا کرده و بر سیاستهای طبقاتی،احیای فرهنگ و زبانهای قومی با رویکرد گریز از مرکز تاکید شده است که در ذیل برخی‏مشترکات اقوام در ایران گوشزد می‏گردد:

1. حفظ فرهنگ بومی، قبیله‏ای و سنتها علی‏رغم مدرنیته شدن زندگی‏

2. داشتن تعصبات قومی و خرده فرهنگ قومی و محلی خاص خود.

3. عدم رعایت تنظیم خانواده، و در نتیجه داشتن جمعیت جوان و رو به افزایش.

4. داشتن سابقه اغتشاش و شورشگری و ایجاد نا آرامی.

5 . به سر بردن در شرایط عقب‏ماندگی و توسعه نیافتگی اقتصادی و اجتماعی.

6 . داشتن تحرکات جدایی‏طلبانه، در صورت مهیا شدن شرایط استعداد گریز از مرکز.

7. عدم موفقیت کامل مسئولین در محو تبعیض و بی‏توجهی به مشکلات وکمبودهابه جهت‏سابقه طولانی و نهادینه شدن فرهنگ قوم‏گرایی در بطن جامعه.

8 . عدم پیگیری جدی سیاست‏های انسجام بخش و وحدت‏آفرین توسط مسئولین ذیربط به‏صورت ریشه ای به دلیل همگرایی برخی مسئولین به قومیتها.

9. رشد آگاهیهای قومی و احساس هویت قومی قویتر به جهت ورود به مراکز علمی وسوءاستفاده دشمن در مراکز علمی از آنها.

10. سیاست‏های تبعیض‏آمیز رژیم‏های گذشته در ایران بخصوص قاجار و شاهنشاهی.

11. ازدواجهای فامیلی و حساسیت نسبت به ازدواجهای غیر قومی.

8 . پتانسیل‏های تهدید اقوام نسبت به امنیت ملی در کشور

به طور کلی در بررسی روند بحران قومی باید دانست که این موضوع نیز مثل هر مسئله‏اجتماعی دیگر در طیفی از حالات و شدت متفاوت قابل تشخیص وبررسی است که اهم آن درذیل می‏آید.

1. دخالت بیگانگان و حمایت علنی آمریکا و برخی از کشورهای اروپایی از قومیت‏گرایی‏در ایران که در این راستا ساموئل زولیر، مسیونر معروف غربی می‏گوید (نخستین کاربرای‏ریشه‏کن کردن اسلام ایجاد قوم‏گرایی است.) [6]

2. مرحله گذار کشور وارتباط معنادار معطوف به افزایش بحرانهای قومی به دلایلی چون:

الف) سهم‏بری گروههای قومی از نظام در حال تکوین،

ب) استقرار مشروعیت جدید به علت ستم‏ها و اجحاف‏ها در زمان رژیم پهلوی ورفع ستم‏ملی و تلاش جهت تغییر در شیوه برگزاری رفراندوم و تدوین قوانینی چون خودمختاری درقانون اساسی و... از نظام جدید.

ج) تلاش جهت تاثیرگذاری برنظام جدید و تدوین قوانین حمایتی از اقوام غیر فارس وحضور در هرم قدرت سیاسی، طبیعت تغییر و تحول در جوامع در حال‏گذار و فراهم آمدن زمینه‏برای بروز بحرانهای گوناگون است که این زمینه برای شیخ خزعل، فرقه دموکرات آذربایجان،قطب‏زاده، حزب دمکرات کردستان پدید آمد.

3. بعد پیروزی انقلاب اسلامی جریانهای واگرا و ناهمساز در کردستان، سیستان، آذربایجان،خوزستان و ترکمن‏صحرا آتش منازعات قومی را دامن زده‏اند.

4. تعارض هویت به جهت اینکه ایران ازمنظرترکیب قومی و مذهبی، جامعه‏ای ناهمگون‏محسوب می‏شود و این تفاوتها برای هرگروه قومی هویت و شخصیت مستقل و متمایزی ازهویت جامعه ملی را ایجاد کرده است. به گونه‏ای که موجب تنزل جایگاه هویت ملی می‏گردد.

5 . تشکیل گروهها و احزاب سیاسی پنهان و آشکار، در هواداری از کاندیداها صرفا به جهت‏تعصبات قومی و مذهبی‏

6 . ایجاد و تشکیل NGO های با گرایش قومیت‏گرایی در کشور

7. افزایش سریع جمعیت وقدرت اقتصادی گروههای قومی به عنوان دومولفه مهم قدرت به‏جهت عدم کنترل جمعیت در قالب طرحهای مهار جمعیت در مناطق قومی‏نشین حاشیه‏ای نسبت‏به جمعیت فارس زبانها و عدم رشد اقتصادی به جهت فقر اقتصادی و کمبود امکانات از یک‏طرف و تاکید نخبگان سیاسی و مذهبی برلزوم افزایش جمعیت باعث برهم زدن ترکیب نفوس‏در این مناطق و کل کشور گردیده است.

8 . فزونی مطالبات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در میان اقوام توسط نخبگان سیاسی‏مسئله‏دار، احزاب و گروههای معاندجهت بحران‏آفرینی در کشور

9. رشد فرآیند خودآگاهی قومی وتلاش فرهنگی بعنوان راهبردهای مهم قوم گراها به عنوان‏ابزاربسیج توده‏ها وپیوستن بخشی ازفارغ التحصیلان ونخبگان علمی هرقومی، درپی گسترش‏مراکز آموزش عالی و قد برافراشتن ماهای کوچک در برابر ماهای بزرگ (ملی) وتقاضاهای قابل مذاکره و غیر قابل مذاکره درهمه ابعاد باسرعتی فزاینده از زبان روشنفکران،تحصیل کرده‏های لائیک وحتی مسلمان. لذا آنچه مایه دغدغه خاطر است، رشد یکسویه‏خودآگاهی‏های قومی است که موجب تضعیف هویت ملی ووحدت ملی می‏گردد. مناسب‏ترین‏الگوی سیاست قومی، سیاستی است که معطوف به تقویت همبستگی و انسجام ملی شودوموجب تحقق نوعی هویت ووحدت ملی گردد.

10. رشد فزاینده انجمنهای هنری ادبی دانشجویی جهت افزایش قومیت گرایی و تلاش برای‏همراه نمودن سایردانشجویان برای سوءاستفاده سیاسی و تشنج‏زا

11. ساخت فیلمهایی که هویت‏جویی قومی را تشویق می‏کند یا فیلم‏هایی که به تحقیر اقوام‏مبادرت می‏ورزد.

12. افزایش مطبوعات محلی با گویشهای قومی و محلی و ترویج تفکرگریز مرکزی‏

13. موازی بودن شکاف قومی باشکافهای مذهبی و زبانی در مناطق قومیت‏نشین‏

14. تشدید معضل جاسوسی به جهت استقراراقوام ایرانی درحاشیه کشور، تردد و رابطه آنهابا کشورهای همجوار و نفوذپذیری مرزها سرویس‏های جاسوسی کشورهای دشمن و حتی‏دوست باعث استخدام و به کارگیری افراد با انگیزه‏های قومی می‏گردد. چنین تحرکاتی حس‏قوم‏گرایی و شیوع جنبشهای تجزیه‏طلبانه قومی را افزایش می‏دهد. و زمینه نفوذ به مراکز حساس‏سیاسی، اقتصادی نظامی و... را تشدید می‏کند.

15. فزونی اشغال پستهای اداری - سیاسی در کشور نسبت به سنوات گذشته‏

16. مرزنشینی اقوام و استقرار در کانونهای بحران خیز کشور

17. فراوانی ناهنجاریهای اجتماعی، شرارت، اقدامات تروریستی و... .

18. مهاجرت و بروز مشکلات عدیده این پدیده شوم در برخی استانها و شکل‏گیری اراذل واوباش به علت مهاجرت و استقرار در حاشیه‏های کلان شهرها و ایجاد نا امنی و درگیری و بروز بحران‏و اغتشاش و سوءاستفاده عناصر بیگانه ازاین ظرفیتها جهت بحران‏سازی در کشور

19. به وجود آمدن غائله‏هایی به علت تقسیمات کشوری و بهره‏برداری سیاسی از این‏موضوعات در دولت گذشته در برخی استانهای کشور

20. تحریک بیگانگان و دخالت شیطنت‏آمیز به‏صورت مستقیم در مباحث اقوام‏

21. حمایت‏های جانبدارانه مجامع و گروههای جهانی به اصطلاح بشر دوستانه (حقوق بشر)

22. تاثیر نارضایتی عمومی در مناطق قومی چون معیشت، بیکاری، و... .

23. استفاده از ظرفیت قومیت‏ها جهت نا امنی در کشور و سوء استفاده در انتخابات،راهپیمایی‏ها و مشارکت سیاسی و اجتماعی‏

24. برانگیخته شدن حس ناسیونالیستی در میان اقوام و طوایف در کشور

25. تحریک و سوء استفاده از عواطف لطیف اقوام و طوایف توسط روزنامه‏های زنجیره‏ای‏و کاندیداها

9. روشهای پیگیری سیاست قومی، به منظور کاهش آسیب‏های قومی برامنیت ملی و یا مقابله با آن:

هدف اصلی درطراحی وتدوین سیاسی قومی معطوف به تقویت هرچه بیشتریکپارچگی،همبستگی وحدت ووفاق ملی یااجتماعی درسطح کشور می‏باشد. در ادبیات علوم اجتماعی ازاین‏وضعیت تحت عناوینی چون مهندسی اجتماعی، ملت سازی، وفاق اجتماعی، وحدت نمادی،یکپارچگی ملی یاد می‏شود بنابراین پیگیری سیاسی قومی در ایران باید متضمن هدایت بخش‏عمده‏ای از توانایی‏ها و استعدادهای برنامه‏ریزی در مدیریت سیاسی جامعه و اتخاذ رویکردهای‏مناسب در حوزه فرهنگ، تبلیغات و ارتباطات و... باشد. اصول حاکم بر سیاست قومی در ایران‏باید منتهی به تقویت اشتراکات و تلاش برای نزدیکی اقوام با همدیگر باشد. و به این نکته توجه‏داشت که هرچه محورها و اصول مورد توافق جمعی افزایش یابد، امکان و احتمال هماهنگی وهمدلی بیشتر خواهد بود.

بنابراین برخی عوامل جهت مقابله با قومیت گریزی اقوام و تاثیرگذاری بر امنیت ملی درکشور مطرح می‏گردد.

1. تاکید بر آرمانهای انقلاب اسلامی و حفظ و ترویج ارزشهای اسلامی‏

2. تقویت عوامل تشکیل دهنده هویت ملی در برابر هویتهای قومی و محلی‏

3. تاکید برمواریث فرهنگی باپیشینه مشارکت همزیستی دائمی اقوام ودخالت تاریخی اقوام‏درحاکمیت‏

4. تاکید برزبان فارسی (به گونه‏ای که از کاربرد دیگر زبانها و گویشها جلوگیری نشود)

5 . تاکید بر توسعه همه‏جانبه در کل کشور و ایجاد و پیگیریهای طرحهای عمرانی و.. درمناطق قومیت نشین‏

6 . کاهش محرومیت‏هادرمناطق قومی‏

7. مقابله جدی با جریانهای قومی واگرا و سیاستهای مداخله جویانه بیگانگان وسوء استفاده‏از اقوام (در سطح کلان)

8 . حساسیت‏زدایی در خصوص رشد مطبوعات، زبان، موسیقی، هنروپوشش محلی‏

9. از میان بردن زمینه‏های بروز احساسات و تحریکات چون فقر، محرومیت، وعقب‏ماندگی در مناطق قومیت‏نشین‏

10. برابری در فرصتهای اساسی مانند شغل، تحصیلات و امکانات رفاهی‏

11. تقویت احترام، عزت و تکریم شهروندان از سوی همدیگر

12. تقویت وحدت شیعه و سنی و دیگر قومیتها در مناطق‏

13. ارتقای سطح ایران گردی و احساسات عام‏گرایانه‏

14. تقویت تیمهای ورزشی در مناطق قومی و تشویق برای حضور در مسابقات سراسری وملی‏

15. شناسایی عناصر اصلی آشوبگرا توسط نیروهای اطلاعاتی و امنیتی و برخورد قاطع‏دستگاه قضایی با متخلفان‏

16. بالا بردن سطح آگاهی مردم (قومیت‏ها) نسبت به دستهای پشت پرده شرارت و بیگانه‏

17. برنامه‏ریزی جهت تقویت وفاق اجتماعی به عنوان یک هدف کلان و محقق شدن‏فرموده مقام معظم رهبری مبنی براتحاد ملی‏

18. حفظ استقلال نسبی خرده فرهنگها و حتی اصالت دادن به آنها و در عین حال برقراری‏اتصال و ارتباط بین اقوام از طریق تقویت و برجسته کردن نقاط مشترک بین اقوام و غیر اقوام(ارزش، عرف و...)

19. هوشیاری در تفکیک تقسیمات کشوری و لحاظ قرار دادن آداب و رسوم و سنن(تفرقه زدایی)

20. استفاده از پژوهشگران و مراکز فرهنگی دینی جهت نشریات و بولتن‏ها

21. شناسایی و برخورد با عوامل ایجاد بحران، چون سرپلهای مالی و تامین منابع آشوبگران،اغتشاشگران، وبلاگ نویسان‏

22. احداث جاده‏های بزرگ بین شهرها و استانها، که مراوده بیشتر و راحت‏تر اقوام بایکدیگر را فراهم آورده، آنان را از نظر فرهنگ و زبان به یکدیگر نزدیک کند.

23. فراهم آوردن امکانات زندگی برای فارسی‏زبانان در مناطق مرزی، و برعکس، امکان‏زندگی برای اقوام مرزی در مرکز کشور، تا از این طریق اقوام به یکدیگر نزدیک‏تر شده،فرهنگها مشترک گردد و مناطق نیز از یکدستی کامل به درآیند.

24. حضور مداومِ مسئولانِ دولتی در شهرهای دوردست و مناطق قومیت‏نشین.

نتیجه‏گیری:

نا آرامی به هر شکل، وسیله و موضوع، از مهم‏ترین پدیده‏های سیاسی، فرهنگی، امنیتی،اجتماعی و... است. نا آرامی همواره تهدیدات بالقوه ای علیه امنیت ملی را در پی دارد و دراشکال و صورتهای مختلف و در پوشش چون اغتشاش، اعتراض کارگری و مردمی،بمب‏گذاری، ترور و.. بروز می‏کند. لذا یکی از شاخصهای مخل امنیت ملی به جهت پراکندگی‏جمعیتی کشور پدیده قومیت می‏تواند باشد.

چون موقعیت جغرافیایی، مرزنشینی و حاشیه‏گزینی اقوام، بر درجه آسیب‏زدایی وتهدیدآفرینی متغییر قومیت در امنیت ملی ایران می‏افزاید و از نظر میزان انسجام اجتماعی ودرصورت عدم مدیریت موضوع کشوررادرزمره کشورهای ضعیف قرار می‏دهد، زیرا هویتهای‏خرده ملی در برابر هویت ملی صف‏آرایی می‏کنند و زمینه شکاف طبقاتی و ساخت ارتباطی‏مرکز - پیرامون بین دولت و نواحی قومی را افزایش می‏دهد، نهایتا جهت برخورد ریشه‏ای با علل‏بروز ناآرامی و اغتشاش در مناطق قومیت‏نشین در دو بعد داخلی و خارجی با محوریت پنج حوزه‏اصلی اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و امنیتی (داخلی) و تحریکات قومی و قبیله‏ای(خارجی) در ذیل مورد بررسی و کنکاش قرار می‏گیرد.

الف. عوامل داخلی:

1. حوزه فرهنگی:

تقویت روند تفاهم فرهنگی، تبادل اندیشه‏ها، نهادها و رواج ارزشهای فرهنگی مثل شجاعت،عزت، احترام، تعهد، معرفت، اعتماد، صداقت در عمل و... مد نظر قرار دارد. زیرا عامل فرهنگی چون‏اختلافات نژادی، قومی و مذهبی و... از جمله عوامل پیدایش حوزه فرهنگی است.

2. حوزه اجتماعی:

هدف اصلی در این حوزه تقویت روابط اجتماعی اقوام در ابعاد چون نزدیک کردن روابط،شدت بخشیدن به مناسبات عاطفی و گرم کردن روابط و تنوع دادن به اشکال روابط است، زیراعواملهای چون سطح پایین سواد یا بی‏سوادی و پائین بودن آگاهی مردم نیز از دیگر علتهای‏شورش و آسیب رساندن و آشوب است.

3. حوزه اقتصادی:

اهداف سیاست قومی تقویت روابط مبادلاتی، کاهش نابرابری دربازارمحلی، توزیع عادلانه‏فرصت‏ها، توسعه اقتصادی، توزیع یارانه‏ها و... است، زیرا بیکاری، مشکلات مسکن، تورم وگرانی، مشکلات اقتصادی و معیشتی قومیت‏ها همانند سایر مردم از جمله دغدغه‏های آنها بوده‏وبه دنبال تامین حداقل نیازهای زندگی می‏باشند. و بی‏توجهی به خواسته‏های مشروع قومیت‏هاوعدم ارائه خدمات ازجمله عوامل سلب اعتماد و زمینه بروز آشوب می‏باشد.

4. حوزه سیاسی:

هدف اصلی، احساس تعمق و یگانگی فرد با واحد سیاسی (کشور) ، تقویت علاقه‏مندی به زاد و بوم و جداکردن حق سرنوشت از حق تشکیل کشور مستقل (خودمختاری) ،افزایش مشارکت سیاسی نهادینه شده، تمرکز زدایی اداری وتقویت نهادهای مردمی درمناطق‏قومی است. زیرا فعالیت گروههای مخالف و معاند چه قانونی و چه غیرقانونی هریک به نوعی‏زمینه بروز آشوب را فراهم می‏آورد و گروهها جهت رسیدن به اهداف ومقاصد سیاسی(براندازی یاحزبی) سعی می‏کنند از پتانسیل موجود در قومیت‏ها به‏منظور بی‏ثباتی دراجتماع و جامعه سوء استفاده کنند و جهت رسیدن به قدرت و منافع حزبی اجتماع را به سمت‏اغتشاش هدایت می‏کنند.

5 . حوزه امنیتی:

هدف اصلی برقراری حاکمیت، مقابله با تحریکات و نفوذهای خارجی و سرکوب‏ناسازگاران و افراد معاند داخل جامعه و بدنه نظام است. در این راستا آسیب‏شناسی از پدیده‏های‏آشوبگر و برخورد با این‏گونه موارد با ریشه‏یابی علل بروز بحران و... مشخص و اقدامات‏مقابله‏ای با این پدیده‏ها انجام گیرد.

ب. عوامل خارجی:

1. تحریکات قومی:

کشورهای خارجی از هیچ کوششی برای از بین بردن وتضعیف حکومت فروگذار نیستند ویکی از شگردهای دشمنان به جهت ساختار ویژگی جمعیتی ایران تحریک و پشتیبانی ازاقلیتهای قومی است. ایران به جهت پراکندگی جمعیتی از نظر نژادی از این قاعده مستثنی نیست.دشمنان خارجی از حمایت سیاسی و مالی، رسانه‏ای و اطلاعاتی یا وعده‏های چون خودمختاری واز تحریکاتی چون ضایع شدن حقوق شهروندی و بی‏تأثیر بودن نظرات به دلیل در اقلیت قرارگرفتن، بی‏توجهی دولت مرکزی به خواسته‏ها و نظرات قومیت‏ها و... سوء استفاده کرده و زمینه‏آشوب و درگیری داخلی را فراهم می‏نماید. در این راستا از ابزارهای تبلیغی و رسانه‏ای چون‏ناتوی فرهنگی، رسانه‏های معاند داخلی (براندازی نرم) جاسوسان و افراد نفوذی در بدنه‏دستگاها، نهادها، و... تفکر شیطانی خود را ظاهر می‏سازند. علاوه بر موارد ذکر شده، مشکلات‏اقتصادی و بعضا اجتماعی و... ثبات اجتماعی را هدف قرار داده و بحرانهای کوچک را به آشوب‏تبدیل می‏کنند.

نهایتا در سیاست قومی ضمن توجه به حوزه‏های مذکور (داخلی و خارجی) هدف‏اصلی یکپارچه‏سازی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و... و در عین حال رسمیت بخشیدن و احترام‏به تفاوتها و تنوعهای قومی و فرهنگی است. زیرا ما باید بپذیریم که مجموعه اقوام کشور راتشکیل می‏دهند و باید بادید رفع موانع و مشکلات و ریشه‏یابی آنها، علل گرایش اقوام به‏بیگانگان و سوء استفاده دشمنان از این قومیتها، آسیب‏شناسی گردد، تا بتوانیم در راستای‏منویات مقام معظم رهبری مبنی بر اتحاد ملی گام برداریم.

نویسنده: محمدمهری کارنامی

منابع:

1. احمدی، حمید، (قومیت و قوم‏گرایی در ایران، از افسانه تا واقعیت) ، تهران، فصلنامه مطالعات ملی،1379.

2. ایوبی حجت‏الله، (شکافهای قومی و خشونت در پیکارهای سیاسی) ، تهران، فصلنامه مطالعات‏راهبردی، 1377.

3. پژوهشکده مطالعات راهبردی، قومیت‏ها در ایران، راهبردها و راهکارها، تهران، انتشارات‏پژوهشکده راهبردی، 1378.

4. حسین‏زاده فهیمه، (گروههای قومی ایران) ، تهران، فصلنامه مطالعات ملی، 1380.

5 . روشندل جلیل، امنیت ملی و نظام بین‏المللی، تهران، انتشارات سمت، 1374

6 . دفتر طرح و بررسیهای استرتژیک، سیاستهای قومی، تهران، انتشارات بررسیهای استراتژیک، 1379.

7. دفتر طرح و بررسیهای استرتژیک، قوم‏گرایی و چالش‏های فراگیر جهان، تهران، انتشارات بررسیهای‏استراتژیک، 1379.

8 . دفتر طرح و بررسیهای استرتژیک، ناهمگونی قومی و امنیت ملی، تهران، انتشارات بررسیهای‏استراتژیک، 1380.

9. فکوهی ناصر، قوم‏شناسی سیاسی، تهران، نشر نی، 1380.

10. ماندل رابرت، چهره متغییر امنیت ملی، تهران، انتشارات پژوهشکده راهبردی، 1380.

11. مختارزاده، (قومیت در ایران) ، تهران، نشریه سیاسی، فرهنگی اجتماعی، 1383، تیرماه، شماره‏7.

12. مختارزاده، (ابعاد امنیتی قومیت در ایران) ، تهران، نشریه سیاسی، فرهنگی اجتماعی، 1383،تیرماه، شماره 9.

13. مختاری، (قومیت در ایران) ، تهران، نشریه سیاسی، فرهنگی اجتماعی، (شماره 10 و 11) .